Jak działają systemy kaucyjne?

Jednym ze sposobów usprawnienia systemu gospodarowania odpadami jest wprowadzenie systemu kaucyjnego. Jest on dobrze znany w wielu państwach na świecie, jednakże nie jest on już tak powszechny jak kiedyś. Na szczęście wraz ze wzrastającą świadomością ekologiczną konsumentów, przedsiębiorców i polityków, powoli zmienia się traktowanie opakowań jako odpadów, ale jako wysokiej jakości materiałów lub produktów, które można wielokrotnie użyć.   Poniżej przedstawiamy Państwu informacje na temat systemu kaucyjnego, które zostały przedstawione podczas webinarium organizowanym przez Instytut Innowacji i Odpowiedzialnego Rozwoju INNOWO we współpracy z Ambasadą Norwegii, Ambasadą Szwecji i Ambasadą Finlandii, które odbyło się 19 maja 2020 r.

Systemy kaucyjne mają wielki potencjał, aby zmniejszyć objętość i masę odpadów opakowaniowych, które w Polsce są w dużej części składowane lub spalane. Dobrze wdrożony system kaucyjny wpływa na wzrost poziomów recyklingu tych odpadów, co jest istotne z punktu widzenia państw członkowskich UE, które zobowiązały się do osiągnięcia poziomu recyklingu opakowań do 55% do 2025 roku oraz wprowadzania na rynek tylko opakowań z tworzyw sztucznych, które nadają się do recyklingu do 2030 roku. Propozycja konieczności osiągnięcia celu zebrania 90% wprowadzonych butelek plastikowych sprawia, że system kaucyjny może okazać się jedynym rozwiązaniem. Współpraca nad zmianą rynku opakowaniowego nie leży jednak tylko po stronie producentów, ale obejmuje również handel, konsumentów, firmy zaangażowane w transport i recykling opakowań, a także pośrednich uczestników systemu - gminy i organizacje odzysku. W Europie obecnie taki system wdrożyło jedynie 10 państw: Chorwacja, Dania, Estonia, Finlandia, Holandia, Islandia, Litwa, Niemcy, Norwegia i Szwecja, a kolejne pracują nad jego wdrożeniem: Austria, Francja, Łotwa, Słowacja, Wielka Brytania [1]. Doświadczenia państw, w których funkcjonują systemy kaucyjne, potwierdzają, że średni poziom zbiórki odpadów włączonych w system jest bardzo wysoki i kształtuje się na poziomie ok. 90%. Zdecydowana większość z zebranych produktów poddawana jest procesowi odzyskania wysokiej jakości surowca wtórnego. Decydującymi o sukcesie priorytetem jest projektowanie opakowań zgodnie z wymogami systemu kaucyjnego i technologii recyklingu. Drugim ważnym elementem jest opracowanie systemu kaucyjnego z myślą o retencji jak najwyższej wartości ekonomicznej materiału, przy spełnieniu warunków zawartych w obowiązujących regulacjach, co buduje wysoką efektywność systemu [2].

Wdrożenie systemu kaucyjnego zajmuje dużo czasu przez wzgląd na wiele czynników, które dobry system musi spełnić. Warto tutaj wspomnieć przede wszystkim o: Ekoprojektowaniu, Maksymalizacji recyklingu (poprzez m.in. wprowadzenie opakowań o jakości gwarantującej recykling), Zawartości recyklatu (do realizacji celów regulacyjnych odnośnie obowiązkowej zawartości recyklatu w opakowaniu), Dostępności punktów zbiórki (poprzez obligatoryjne uczestnictwo w systemie zbiórki jednostek handlowych sprzedających produkty objęte kaucją), Czytelnym oznaczeniu, Komunikacji z konsumentem, Mniejszym śladzie węglowym, Działaniach w ramach Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (producenci i importerzy napojów pokrywają koszty netto systemu), Ambitnych celach (osiągnięcie 90% zbiórki), Raportowaniu (dane  do analiz zbierane są na podstawie kodów kreskowych opakowań), Działalności non profit, Braku objęcia kaucji podatkiem VAT, Centralnym zarządzaniu (System jest centralnie zarządzany przez spółkę non-profit powołaną przez branżę spożywczą i sektor sprzedaży detalicznej) oraz Wartości kaucji [3].

Szwecja wdrożyła pierwszy system kaucyjny w 1984 r., Finlandia w 1996 r., a Norwegia w 1999r. Zaproponowanie pełnego kształtu dobrze funkcjonującego systemu kaucyjnego dla Polski wymaga rozwiązań popartych analizami prawnymi, ekonomicznymi i rynkowymi. Wypracowana koncepcja stanowić powinna podstawę do dalszych konsultacji z szerokim gronem interesariuszy, by finalny kształt systemu uwzględniał interesy wszystkich podmiotów działających na rynku.

[1] Deloitte, Raport „System kaucyjny Fakty i mity”, 2019 
[2] Kampania „Wrzucam nie wyrzucam” prowadzona przez Polskie Stowarzyszenie  Zero Waste (https://kaucyjny.pl/)
[3] materiał informacyjny opracowany przez INNOWO w związku z webinarium ‘Jak działają skuteczne systemy kaucyjne?’, które odbyło się 19 maja 2020